Archeologen hebben nabij Susteren de restanten van een 5.500 jaar oude boerderij opgegraven. Dat gebeurde tijdens een archeologische opgraving als voorbereiding op de verbreding van de A2 tussen de knooppunten Het Vonderen en Kerensheide. De boerderij dateert uit de late steentijd, toen mensen voor het eerst op vaste plekken gingen wonen en landbouw gingen bedrijven. Eerder trokken ze alleen rond als jagers en verzamelaars van levensbehoeften. Het zijn de eerste restanten van een boerderij uit deze periode die in Zuid-Limburg is blootgelegd. De archeologen vonden er ook aardewerk en werktuigen van vuursteen.
De reconstructie van de Hazendonkboerderij. De wanden waren waarschijnlijk gemaakt van gevlochten takken met daaroverheen leem gesmeerd. Het dak bestond vermoedelijk uit riet. In de buurt van het huis lag waarschijnlijk een akkertje en waren mensen op erf voor het huis bezig met bijvoorbeeld het voorbereiden van eten. Afbeelding: Marit van den Hof (Archeo3D)
Datering van de vondst met één graankorrel
Tijdens de opgraving ontdekten de archeologen een reeks donkere vlekken in de grond, zogenaamde paalkuilen. Het zijn sporen van palen die ooit de boerderij overeind hielden. Uit één van de paalkuilen kwam een graankorrel tevoorschijn. Door die korrel te analyseren met behulp van koolstofdatering kon worden vastgesteld hoe oud de paalkuilen zijn. De boerderij blijkt te zijn gebouwd tussen 3634 en 3509 voor Christus. Dat is de periode van de late steentijd en valt precies in de tijd die archeologen de Hazendonkcultuur noemen. In de Maasvallei waar deze opgraving heeft plaatsgevonden, verbouwde men toen oude graansoorten zoals eenkoorn en emmertarwe op kleine akkers rond het huis. De veestapel bestond uit runderen, schapen, varkens en geiten, die graasden in een ontgonnen en afgebakend stuk grond rond de woning. Voor het zware werk werden trekossen gebruikt.
Kaart met rechts de huisplattegrond van de aangetroffen Hazendonk-boerderij (binnen de rode cirkel). Afbeelding: Marc Ruijters (RAAP) en The Missing Link.
Bouw en 3D-reconstructie van de boerderij
Na zoveel duizenden jaren is natuurlijk niet veel meer over van de boerderij. Toch kunnen archeologen een aardig beeld schetsen hoe de boerderij eruit heeft kunnen zien, ook op basis van informatie over andere vindplaatsen in Europa uit deze tijd. Vergelijkbare restanten van een Hazendonkboerderij zijn mogelijk een aantal jaar geleden ook gevonden nabij Aijen in Noord-Limburg. De prehistorische boerderij nabij Susteren was ongeveer 8 meter lang en 5 meter breed. De wanden bestonden waarschijnlijk uit gevlochten takken die met leem waren besmeerd, en het dak was vermoedelijk van riet. Om regen en sneeuw buiten te houden, moest het dak flink schuin zijn. Het liep dan ook tot bijna op de grond door om geen waterproblemen langs de wanden te hebben.
Een 3D-reconstructie op basis van de vondst laat zien hoe zo’n huis er mogelijk heeft uitgezien.
Projectleider Marc Ruijters van RAAP over het belang
"Toen we de eerste paalkuilen zagen, voelde ik meteen dat we iets bijzonders op het spoor waren. Zo'n goed bewaarde huisplattegrond uit deze vroege periode vinden we maar zelden in Nederland. Huisplattegronden van de Hazendonkcultuur zijn zeer zeldzaam in Nederland – ze zijn vrijwel alleen in het westen van het land gevonden. Susteren voegt zich nu bij dat rijtje. Ook in Europa zijn er weinig parallellen. Het is dus een zeer bijzondere vondst, al kunnen we die niet in een vitrine in een museum stoppen.”
“In de late steentijd, ook wel het neolithicum genoemd, trokken mensen minder rond, maar bleven zij langer op één plek bij hun akkers en dieren. Deze boerderij valt in een periode tussen de beide leefvormen in. Mensen gingen toen ook potten bakken om daarin voedsel te koken en bewaren. Dat deden ze daarvoor nog niet. Van die potten hebben we tijdens de opgraving restanten gevonden.”
Links: een pot van de zogenaamde Hazendonkkeramiek, gevonden in Molenaarsgraaf. De potten werden gebruikt voor het bewaren van graan of bloem en misschien ook vloeistoffen. Deze pot is versierd met indrukken. Rechts: een vuurstenen kling, dit betreft een halffabricaat (een nog niet compleet afgewerkt object) dat gebruikt werd om allerlei werktuigen te maken: krabbers, messen en pijlpunten. Foto’s: Rijksmuseum van Oudheden.
Links: een stuk vuursteen dat is aangetroffen rondom de huisplattegrond. Vuursteen werd gebruikt als een werktuig om bijvoorbeeld mee te snijden, hakken en te zagen. Het werktuig bestond vaak nog uit een natuurlijk of dierlijk handvat dat vaak niet wordt teruggevonden, omdat deze al zijn vergaan.